انسان‌ها به عالم نظر می‌کنند و به واسطۀ حواسشان آنچه در عالم هست را درمی‌یابند. سپس به مدد قوای عقلشان وجوه مشترکی میان برخی از چیزهای عالم تشخیص می‌دهند و بر مبنای این وجوه مشترک آنچه در عالم هست را در دسته‌هایی قرار می‌دهند. بعد بر هر دسته نامی می‌نهند.
امروز یک دسته از چیزهای عالم را معماری می‌خوانیم. میان چیزهای این دسته مثل میان چیزهای همۀ دسته‌های دیگر، وجوهی مشترک است که مجموعۀ همین وجوه مشترک سبب قوام دسته‌شان است. و البته همین چیزها در عالم خارج تفاوت‌هایی با هم دارند که سبب تشخص هر یک از آنهاست.
در توضیح بالا، با سه امر مختلف روبروییم. اول، همان چیزهای متشخص و متکثری که در عالم هست و ما به آنها نظر کرده‌ایم و در یک دسته قرارشان داده‌ایم. دوم، مشترکاتی که در میان این چیزهای متشخص و متکثر تشخیص داده‌ایم و بر مبنای آنها توانسته‌ایم دسته‌ای تازه از چیزهای عالم را تشخیص دهیم. و سوم، نامی که بر این دسته از چیزها نهاده‌ایم.
مورد اول، معماری است در مرتبۀ وجود یا هستی؛ مورد دوم، معماری است در مرتبۀ مفهوم یا ماهیت؛ و مورد سوم معماری است در مرتبۀ لفظ.
حالا اگر بخواهیم بدانیم معماری چیست، باید سراغ کدام مرتبه از معماری برویم؟ وجود معماری یا مفهوم معماری یا لفظ معماری؟
وقتی می‌پرسیم معماری چیست، نمی‌خواهیم بدانیم این معماری یا آن معماری چیست؛ همچنین نمی‌خواهیم بدانیم در فرهنگ‌های لغت فارسی برابر لفظ معماری چه نوشته‌اند! بلکه می‌خواهیم بدانیم آنچه در هر معماری‌ای، از گذشته و حال و آینده ، حاضر است، و اصلاً معماری بودن این معماری و آن معماری به آن است، چیست. به عبارتی با طرح این پرسش می‌خواهیم بدانیم مجموعۀ وجوه مشترک میان همۀ معماری‌های عالم چیست. با این توضیح، پرسش از چیستی معماری، طلب ادراک یا کشف مفهوم یا ماهیت معماری است.
اما مگر نگفتیم انسان‌ها به چیزهایی در عالم نظر کرده‌اند و مشترکات میان آن چیزها را تشخیص داده‌اند و بر مبنای این مشترکات دسته‌ای از چیزها را پدید آورده‌اند و نامی بر آن نهاده‌اند و ما امروز آن دسته از چیزها را معماری می‌خوانیم؟ پس پرسش از معماری یعنی چه؟ اگر می‌خواهیم بدانیم وجوه مشترک همۀ معماری‌های عالم چیست، پیش‌تر انسان‌ها این را تشخیص داده‌اند و با این تشخیص دستۀ معماری را پدید آورده‌اند. گذشته از این ما امروز به برخی از چیزها می‌گوییم معماری، و اگر بتوانیم وجوه مشترک آنها را بشماریم، خواهیم دانست که ماهیت معماری چیست.
این دو نکته بسیار مهم است و جهت پرسش از چیستی معماری، با تأمل در این نکات روشن می‌شود.
«ادامه دارد»
سلسله نشست‌های نقد و بررسی کتاب: تأثیر هخامنشیان در دریای سیاه
بررسی کارنامه‌ی تاریخ‌نگاری دکتر سهراب یزدانی
تاریخ هنر: مفاهیم اصلی | پاره‌ای دیگر از کتاب‌نگاشت توضیحی نظریه‌های تاریخ معماری و هنر
مهرداد قیومی بیدهندی
دست‌خط آدمی | گزیده‌ای از «وعده‌ی دیدار در تاریخ: شکل‌هایی از مواجهه با کتاب‌های دست چندم»، نوشته‌ی سیدفرزام حسینی
وبگاه تاریخ‌پژوهی و نظریه‌پژوهی معماری و هنر
